مفهوم توسعه پایدار یکی از پیچیده ترین مفاهیم بشری است. هنگامی که ما از جامعه توسعه یافته یا توسعه نیافته یاد می کنیم منظور واقعی ما از این ویژگی چیست؟ آیا توسعه یک روند است، یا اینکه تکامل و ترقی است؟ آیا رشد اقتصادی جامعه ای را می توان به مفهوم توسعه آن جامعه پذیرفت؟ آیا مدرنیزه شدن جامعه ای به معنای توسعه یافتگی است یا پذیرفتن فرهنگ غربی نشانه توسعه است؟
آشنایی با مفهوم توسعه و توسعه یافتگی
توسعه چیست؟
اگر چه در ابتدا توسعه را یک پدیده عینی اجتماعی- اقتصادی تعریف می کردند، ولی امری پیچیده، چند بعدی و کل نگرانه ای فراتر از توسعه صرف اقتصادی است و به سادگی نمی توان با شاخص های کمی نظیر درآمد سرانه، ازدیاد پس انداز و سرمایه گذاری، با انتقال تکنولوژی پیشرفته از جوامع مدرن به کشورهای جهان سوم اندازه گیری کرد.
توسعه باید علاوه بر بهبود وضع اقتصادی و ترقی سطح تکنولوژی و ازدیاد ثروت ملی، بایستی تغییرات اساسی کیفی در ساخت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پدید آید. توسعه متوازن فقط با تلفیق و ادغام عوامل فرهنگی در استراتژی های طرح ممکن است. در نتیجه این استراتژی ها همیشه باید با توجه به زمینه های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی هر جامعه تعیین گردند.
باید توجه داشت که هدف توسعه دیگر نمی تواند صرفاً اقتصادی و بالا بردن نرخ تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه باشد، بلکه توسعه فرآیندی از تغییر و دگرگونی است که نه تنها در زمینه اقتصادی بلکه در زمینه سیستم اجتماعی، سازمان سیاسی و بالاخره ضوابطی که رفتارهای انسانی را در جامعه رهبری می کند، نیز اثر می گذارد به عبارتی دیگر”توسعه به معنای ارتقاء مستمر کل جامعه و نظام اجتماعی به سوی زندگی بهتر و یا انسانی تر است”.
اهداف توسعه
اجزای خاص این زندگی بهتر هر چه باشد، توسعه در کلیه جوامع باید حداقل دارای سه هدف زیر باشد:
الف) توسعه اقتصادی: توسعه اقتصادی عبارت است از رشد مداوم اقتصادی یک جامعه و بهبود وضعیت رفاهی افراد جامعه، که ناشی از دگرگونی و تحول در بنیان های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، علمی و فرهنگی جامعه است.
ب) توسعه سیاسی: توسعه سیاسی چنان دامنه دار است که «دموکراسی، هویت، نفوذ، توزیع، همبستگی، برابری، ثبات، مشروعیت، مشارکت، بسیج، نهادی کردن، قابلیت، عقلایی کردن، امنیت، رفاه، عدالت و آزادی» را دربردارد.
ج)توسعه فرهنگی: توسعه فرهنگی به معنای حفظ هویت فرهنگی است و مفهوم حفظ هویت فرهنگی نیز پرهیز از تحول فرهنگی بر اساس درس گرفتن از جوامع پیشرفته تر نمی باشد بلکه بایستی با حفظ هویت فرهنگی به آرمان های نوسازی نیز متمسک شد، چرا که این آرمان ها زمینه های توسعه را در جوامع سنتی فراهم می آورد.
توسعه در چند نگاه
توسعه از مفاهیم بسیار پیچیده و گسترده است که ابعاد مختلفی را شامل میشود. پیچیدگی مفهوم توسعه دلایل متعددی دارد که از مهمترین آنها عمومیت داشتن این مفهوم و جهان شمول بودن آن است.
کشورهای صنعتی از قرن ۱۹ میلادی تا امروز فاصله بسیاری از کشورهای در حال توسعه گرفتند. این فاصله نه فقط به دلیل دگرگونی در عرصه فناوری و عقیده بود، بلکه تغییری بود برای ایجاد یک فرایند یکسان سازی و تجانس جهانی بر اساس الگویی فرهنگی که از کشورهای توسعه یافته صنعتی نشئت میگرفت.
تحول کشورهای در حال توسعه با چنان سرعتی اتفاق افتاد که اغلب فرصت هر گونه انطباق فرهنگهای بومی را با ساختها، فرایندها و فناوریهای وارد شده، از آنها سلب میکرد و سرانجام، مشکلات در این کشورها به صورت تنشهای اجتماعی آشکار شد.
پژوهشگران غربی با رویکردهای متفاوتی به توسعه نگریستند. که با در نظر گرفتن این رویکردها، به تعاریف مختلفی از توسعه و سیر تکامل این بحث دست مییابیم.
انواع رویکردها در توسعه
۱. رویکرد تکامل گرایی
۲٫ رویکرد کارکرد گرایی
۳٫ رویکرد جامعهشناختی
۴٫ رویکرد نئومارکسیستی
توسعه پایدار
توسعه پایدار مفهومی است که در سال های اخیر به عنوان یک مساله جهانی به آن نگریسته شده است. امروزه اصطلاح توسعه پایدار به عنوان موضوع کنفرانس ها، موسسات پژوهشی و نهادهای بین المللی و به خصوص برنامه ریزان رشد و توسعه کشورها درآمده است و چنین به نظر می رسد که توسعه پایدار به صورت الگویی مناسب برای توسعه در دهه های اخیرو آتی ظاهر گشته است .
تعاریف متعددی از توسعه پایدار ارائه شده است برخی معتقدند توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای زمان حال را بدون اینکه توانایی های نسل آینده را در تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد، فراهم کند.
عده ای دیگر آن را مفهوم جدیدی ازرشد قلمداد کردند که عدالت و امکانات زندگی را برای تمامی جهانیان و نه برای تعداد اندکی از افراد برگزیده به ارمغان می آورد.
در کل توسعه پایدار به عنوان یک فرایند لازمه بهبود و پیشرفت است، فرایندی که اساس بهبود وضعیت و از بین برنده کاستی های اجتماعی- فرهنگی جوامع است و نیروی محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمام کشورها می باشد.
ویژگی های توسعه پایدار
- توسعه پایدار یک فرایند محسوب می شود.
- توسعه پایدار مبنا و لازمه پیشرفت است(نیروی محرکه).
- توسعه پایدار توسعه ای متوازن است و متعادل وهماهنگ کننده جنبه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است.
- توسعه پایدار توسعه ای همه جانبه است و تامین کننده نیازهای حال و آینده بشر.
- توسعه پایدار توسعه ای بدون مخاطره است.
الزامات توسعه پایدار
- وجود یک نظام اقتصادی که بتواند برای تنش های ناشی از ناموزونی توسعه چاره اندیشی کند.
- وجود یک نظام سیاسی که با تامین امنیت برای شهروندان، آنها را در تصمیم گیری ها مشارکت دهد.
- وجود یک نظام تولیدی که محیط زیست را اساس توسعه بداند.
- وجود یک نظام بین المللی که الگوهای مناسب و پایدار را از تجارت فراهم نماید.
- وجود یک نظام مدیریتی قابل انعطاف .
- وجود یک نظام اطلاع رسانی کارآمد و گسترده در جامعه به منظور فراهم آوردن اطلاعات لازم برای هر یک از مقولات سیاسی، اقتصادی،تولیدی،فرهنگی وغیره.
